تعریف:

سقط جنین ، خارج کردن عمدی و قبل از موعد طبیعی جنین از بطن مادر است به نحوی که حمل زنده خارج نشود و یا حداقل قابل زیست نباشد.

حمل عبارتست از کودکی که در شکم مادر قرار داشته و از نظر علم پزشکی به دوران بعد از هفت ماهگی تا قبل از به دنیا آمدن طفل اطلاق می شود.

سقط جنین جرمی است که با حصول به نتیجه ی مجرمانه (که در اینجا عبارتست از مرگ جنین) محقق می شود.در واقع سقط جنین از دسته جرائم مقید (در مقابل مطلق) است.

در قانون مجازات اسلامی مواد قانونی متعددی در مورد سقط جنین پیش بینی گردیده است.در این مورد می توان به مواد 487 تا 493 و همچنین مواد ۶۲۲ و 623 و624 و 715 و 716 قانون مجازات اسلامی اشاره کرد.

عنصر مادی جرم سقط جنین به دو صورت محقق می شود :

1 . سقط جنین به وسیله ی به کار بردن وسایل فیزیکی 2 . سقط جنین به وسیله ی به کار بردن وسایل شیمیایی

در ضمن عنصر مادی این جرم باید به صورت فعل ایجابی (خواه از طریق مباشرت ، خواه از طریق معاونت) واقع گردد.

1. سقط جنین به وسیله ی استفاده از وسایل فیزیکی :

در اینجا منظور از استفاده از وسایل فیزیکی برای تحقق جرم ، آزار و اذیت و ایراد جرح و ضرب به روش های گوناگون است.ماده ی 622 در این مورد مقرر می دارد : ((هر کس عالما و عامدا به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله ، موجب سقط جنین وی شود ، علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد)).

2 . سقط جنین به وسیله ی استفاده از وسایل شیمیایی :

در اینجا منظور از وسایل شیمیایی عبارتست از استفاده از ادویه جات مختلف ، مشروبات گوناگون ، ماکوکات و مانند آن.در اینجا احراز رابطه ی سببیت بین این وسایل و سقط جنین امری مهم و ضروری است. در همین زمینه ماده ی 624 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد : (( هر کس به واسطه ی دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد ، به شش ماه تا یک سال حبس محکوم می شود و اگر علما و عامدا ، زن حامله ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین ساقط گردد ، به حبس از سه ماه تا شش ماه محکوم خواهد شد ، مگر اینکه ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می باشد و در هر مورد حکم به پرداخت دیه ، مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد)).

در مورد عنصر روانی جرم سقط جنین باید گفت که اولا شخص باید با علم به حامله بودن زن و احراز وجود جنین در بطن مادر ، مرتکب چنین جرمی شود. ثانیا باید با قصد و انگیزه ی ساقط کردن جنین مبادرت به چنین کاری کند.در حقیقت طبق قانون هم عالم و هم عامد باشد (عالم به موضوع عمل مجرمانه و داشتن عمد و سو قصد در این عمل مجرمانه) .

در قانون مجازات اسلامی در مورد مسئولیت جانی و نحوه ی تحمیل مجازات بر وی از این لحاظ که سقط جنین عمدی یا شبه عمدی یا به صورت خطای محض باشد ، مقررات مختلفی را پیش بینی کرده است . مواد 487 تا 493 قانون مجازات اسلامی در مورد انواع سقط جنین است . همچنین ماده ی 715 قانون مجازات اسلامی در مورد سقط جنین از مصادیق شبه عمدی است .

در مورد میزان مجازات برای مرتکب جرم سقط جنین باید گفت که اولا با مقایسه ی مواد 622 و 623 قانون مجازات اسلامی ، این مساله مشخص می شود که قانونگذار برای کسی که به واسطه ی وسایل فیزیکی مرتکب جرم سقط جنین می شود ، مجازات به مراتب سنگین تری نسبت به کسی که با استفاده از وسایل شیمیایی مرتکب این جرم شده است ، در نظر گرفته است .

ثانیا با توجه به مواد قانونی مربوط به سقط جنین مشخص می شود که قانونگذار به شخصیت مرتکب جرم در میزان کیفر و مجازات توجه داشته است و در میزان مجازات بین افراد متخصص و افراد غیر متخصص تفاوت قائل شده است.

بر همین اساس ماده ی 624 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته : ((اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا دارو فروشی اقدام می کنند ، وسایل سقط جنین فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند ، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت)) .

به نظر می رسد قانونگذار برای افراد متخصص به دلیل اینکه در این مورد آگاهی کامل دارند و راحت تر می توانند این عمل را به نتیجه برسانند و در ضمن افرادی متعهد هستند و در حیطه ی کارهایشان باید حافظ نسل باشند (نه قاتل آن ها) ، مجازات به مراتب سنگین تری نسبت به عامه (افراد غیر متخصص) در نظر گرفته است.

نکته ی جالب توجهی که با مقایسه ی بین دو ماده ی 623 و 624 قانون مجازات اسلامی فهمیده می شود اینست که قانونگذار به افراد غیر متخصص این فرصت را داده که با اثبات اینکه سقط جنین برای نجات جان مادر ضرورت داشته است ، از مجازات معاف شوند . در حالی که در ماده ی 624 برای افراد متخصص چنین حقی قائل نشده است .شاید بدین دلیل باشد که قانونگذار فرض را براین گذاشته که افراد متخصص به دلیل مهارت و تخصصشان در این امر از قبل توانایی پیشبینی اینکه عمل سقط برای جان مادر ضرورت داشته یا نه را دارند .

در مورد مجازات سقط جنین توسط مادر نیز باید گفت که تنها مجازات مقرر شده برای مادری که مبادرت به سقط جنین خود کرده ، دیه است . بر این اساس مادهی 489 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته : ((هر گاه زنی جنین خود را سقط کند ، دیه آنرا در هر مرحله ای که باشد ، باید بپردازد و خود از آن دیه سهمی نمی برد)) .

آمار و ارقام مربوط به سقط جنین :

طبق آمار جهانی سالانه حدود پنجاه میلیون سقط جنین در جهان رخ می دهد که سی میلیون از این تعداد قانونی و بیست میلیون به طور غیر قانونی انجام می گیرد. همچنین حدود 585000 زن در جهان به دلیل عوارض ناشی از حاملگی جان خود را از دست می دهند که حدود یک سوم تا یک چهارم از این تعداد به علت سقط جنین است که حدود 20 % از آن سقط های غیر قانونی بوده است.

آمار سقط جنین در ایران :

به علت اینکه سقط جنین در کشور ما عملی است ماهیتا نامشروع ، معمولا این عمل در خفا و به صورت پنهانی انجام می گیرد . بنابراین ارائه کردن یک آمار دقیق و کامل بسیار مشکل و تقریبا غیر ممکن است . طبق برآوردهای غیر رسمی به نظر می رسد در ایران حدود هشتاد هزار سقط جنین در سال انجام می گیرد. سقط های غیر قانونی جنین در ایران موجب مرگ صدها زن در سال می شود.

طبق آمار تاسف بار دیگری ماهانه پانزده جنین در زباله های شهر تهران پیدا می شود . همچنین آمار حاکی از افزایش سالیانه ی سقط های غیرقانونی در کشور است.

در سال 83 آیین نامه ای در خصوص سقط جنین تدوین شد که به احصا بیماری هایی که با وجود این بیماری ها سقط جنین قانونی محسوب می شود ، پرداخته است.

به نظر می رسد که جواز سقط جنین فقط در صورت اینکه سقط جنین برای حفظ حیات مادر لازم باشد ، کافی نبوده و باید شرایط دیگری نیز در قانون برای جواز سقط جنین در نظر گرفته شود . مانند توجه به حفظ سلامت روانی مادر ، مشکلات اقتصادی خانواده و ... .

در هر حال امیدواریم دولت با مبارزه با فقر و فحشا که از عوامل اصلی سقط های غیر قانونی است ، موجب کاهش آمار سقط های غیرقانونی جنین شود.